BENNO BAKSTEEN Piloot

     INTERVIEW

     'Ik weet dat ik goed, maar niet onfeilbaar ben'


     Net als andere vliegers is hij stressbestendig en neemt geen blad voor de mond. Benno Baksteen (55) vindt dat de milieubeweging liegt en bedriegt en zegt dat dus ook. En het gaat niet goed met de democratie. 'Beslissingen worden vaker op basis van percepties en draagvlak genomen, niet op basis van feiten en analyses.'

     Simon Rozendaal 

     Hij is Nederlands bekendste piloot. Getrouwd met de dochter van een verkeersleider. Zijn zoon is piloot. Zijn dochter was stewardess en is met een piloot getrouwd. Diens broer is ook piloot, hun overleden vader was het. 'Vliegen is besmettelijk. '
     Het virus sloeg toe toen hij als middelbare scholier een zweefvliegcursus deed. 'Die kabel liet los en ik was verkocht. De stilte, de afstand, op jezelf teruggeworpen in een uiterst vijandige omgeving, de enorme ruimte omje heen die alles relativeert. Vanaf dat moment wilde ik vlieger worden.'

     Hij is sowieso gek op vervoer. 'Het enige wat ik nooit heb gedaan, is een' trein besturen. Verder heb ik geloof ik alle transportmiddelen wel gehad.' Sinds zijn zeventiende heeft hij een Harley Davidson, verdiend met een zomer lang stofzuigers inpakken, en inmiddels is Baksteen aan zijn derde toe. Zijn opa, bij wie zijn ouders inwoonden, zat op de grote vaart, wellicht heeft zijn fascinatie voor vervoer daarmee te maken. Dat was in Rotterdam, bij de Holland-Amerika Lijn. Misschien komt zijn nuchterheid daarvandaan. Vervolgens deed hij de degelijkste opleiding die Nederland ooit heeft gekend: hbs-B, en kwam in de luchtvaart, een cultuur die het koele oog koestert.

     Benno Baksteen heeft dwingende ogen, gemillimeterd haar, een snor - minpuntje natuurlijk - en is stressbestendig. 'Als er een keer iets misgaat, ben ik daar niet ondersteboven van. Sommigen zeggen dan: waarom overkomt mij dat nou weer, ik zoek naar oplossingen. Om te kunnen vliegen, moet je met beide benen op de grond staan.'
     Een stabiel mens. Al 35 jaar getrouwd met dezelfde vrouw, 27 jaar in hetzelfde huis. Iemand aan wie je als passagier je leven durft toe te vertrouwen. Hij neemt het compliment met een minzaam knikje in ontvangst. 'Ik weet dat ik goed, maar niet onfeilbaar ben. Dat is essentieel. Een goede piloot wantrouwt ook zichzelf voortdurend. '
     Hij is niet het type dat voortdurend vertelt wat je links en rechts allemaal kunt zien en dat de passagiers overal bij betrekt. 'Ik heb twee keer in een viermotorig vliegtuig om technische redenen een motor afgezet. Dat vertel ik niet. Ik vertel de passagiers alles en eerlijk wat van belang is, maar ze weten niet dat het uitzetten van één motor bij een viermotorig vliegtuig er niets toedoet.'

     Kritiek op de luchtvaart wuift hij weg. 'De vergelijking met andere vormen van transport wint de luchtvaart glansrijk. Er is eigenlijk alleen de geluidshinder. Maar ook die is van beperkte omvang, al staat buiten kijf dat sommige mensen daarvan verschrikkelijk veel overlast ondervinden. Maar rond Schiphol wonen in vergelijking met andere grote vliegvelden tamelijk weinig mensen. In die zin is het probleem klein.'

     En het wordt steeds kleiner. Sinds kort vliegt Baksteen met de Boeing 777, de trots van KLM. 'Dat is weer zo'n sprong voorwaarts. Hij verbruikt per passagier 16 procent minder brandstof en maakt 75 procent minder geluid dan een 747. En dan te bedenken dat de tweede generatie 747' s slechts eenzesde van het geluid produceren van de DC-9' s vroeger. Met andere woorden: de nieuwste generatie maakt maar 4 procent van het geluid dat de eerste generatie vliegtuigen maakte.'

     Of dit veel zal helpen, betwijfelt hij. 'Er wordt in Nederland meer geld uitgegeven aan de bestrijding van vliegtuiggeluid dan in de rest van de wereld bij elkaar. Tegelijkertijd wordt er in Nederland meer geklaagd over vliegtuiglawaai dan in de rest van de wereld bij elkaar. Het lijkt wel of de mensen juist meer in plaats van minder gaan klagen zodra er meer huizen worden geïsoleerd en de vliegtuigen stiller worden. '

     De 55-jarige Baksteen ontwikkelt zich tot een hezbollah die de in zijn ogen ondemocratische milieubeweging bestrijdt. Hij heeft nog drie jaar te gaan tot zijn pensioen en werkt voor 80 procent. De rest stopt hij, nadat hij eerder voorzitter was van de Vereniging van Nederlandse Verkeersvliegers, in het Platform voor de Nederlandse Luchtvaart. Met enkele andere organisaties bracht dat Platform recent een studie uit met kritiek op het milieubeleid: Beter Besteed.
     De conclusie was dat er via het milieubeleid jaarlijks minimaal 5 tot 10 miljard euro over de balk wordt gegooid.

     'Op het ministerie hoorden we over ons boekje: ja, het is wel erg tegen het milieu, hè? Flauwekul. Het is helemaal niet tegen het milieu. Niemand is toch tegen het milieu? Het probleem is hoe we in de samenleving tot besluiten komen. Te veel emotie, te weinig goede analyse. Neem het vervangen van hoogspanningslijnen door ondergrondse kabels. Dat kost 2 miljard euro en daarmee bespaar je misschien, heel misschien, het leven van een half kind per jaar dat wellicht kanker krijgt. Als je dat afzet tegen een investering in andere sectoren, bijvoorbeeld de zorg, kun je veel meer levens op andere manieren redden.

     'Het schokkendste voorbeeld, dat gebruik ik veel in lezingen, is dat de milieuregels in Nederland zo idioot zijn geworden, dat wanneer je een schep grond uit de bodem haalt, je die grond eigenlijk niet mag terugstorten omdat die vervuild zou zijn. Het leven zit vol risico's, maar zo langzamerhand zijn we niet meer bereid om ook maar enig gevaar, hoe miniem ook, te accepteren. Dat is de belangrijkste oorzaak van de gigantische, geldverspilling.

     'Vorige maand zat ik bij staatssecretaris van Milieu Pieter van Geel (CDA) toen hij net in een interview met de Volkskrant had gezegd dat hij het milieubeleid rationeler wilde opzetten. Ook maakte Van Geel duidelijk dat hij een beleid wil dat wordt gestuurd door uitkomsten en niet door ideologie. 'Ik had het gevoel dat hij op dezelfde lijn zat als ik. Maar het is maar één man temidden van een ministerie dat anders in elkaar zit. Het milieuministerie is puur op ideologie gebaseerd. Heel onthutsend is de discussie die ze hebben gehad over het gebruik van serviesgoed. Het ministerie had een analyse gemaakt van de milieuverschillen tussen wegwerp- en gewoon servies. Daar kwam uit naar voren dat wegwerpservies beter voor het milieu is. Toch hebben ze hun mokken gehandhaafd, bang om met wegwerpbekertjes een verkeerd signaal te geven. Dat is de ideologische flauwekul in het milieudebat. '

     Een blad voor de mond past niet bij hem. 'Vliegers zijn in vergelijking met andere sectoren tamelijk bot. Je hebt weinig tijd in de cockpit, dus je bent heel direct. Als ik linksaf wil en de eerste officier rechtsaf, dan moet hij dat direct zeggen en niet denken: goh, wat zou Baksteen daar nu van vinden.'

     Een tijdje geleden maakte hij een discussie mee in Utrecht over de vraag of er minder overheidssubsidie naar de milieubeweging moet. 'Op die vergadering zaten zestig mensen. Dertig vertegenwoordigers van actie-groepen en dertig zogenaamde gewone burgers. Maar toen ik in de pauze met een paar van die zogenaamde gewone burgers sprak, bleken ze allemaal aanwezig geweest op het jubileurnfestival van het radioprogramma Vroege Vogels. Daar waren ze benaderd om naar dit debat te komen. Bepaald geen doorsnede van de samenleving dus. De uitkomst van het debat was dan ook dat iedereen - op twee mensen na, van wie ik er een was - vond dat het goed was dat al dat belastinggeld naar de milieubeweging gaat.

     'Ik vind het kul dat wij als samenleving groepen zouden moeten financieren die vinden dat er verkeerde besluiten in de Tweede Kamer worden genomen. Je hoeft de milieubeweging niet te onderdrukken, maar je hoeft ze ook niet te financieren. Bovendien barsten ze van het geld. Ze krijgen contributie en worden overladen door de Postcodeloterij. Subsidie aan de milieubeweging is een schadelijke vorm van arbeidstherapie.

     'We leven in een mediacratie waar je heel makkelijk emoties kunt manipuleren. De heisa rond het olieplatform Brent Spar blijft hét voorbeeld van liegen en bedriegen door de milieubeweging. Het was ook het moment dat ik mijn lidmaatschap van Greenpeace opzegde. Het is makkelijk om emoties te manipuleren als je nooit hoeft te bewijzen wat je zegt, als liegen en bedriegen onbestraft blijft.

     'Nogmaals, ik heb geen probleem met de opvattingen van de milieubeweging. Ik vind dat je mag vinden dat consuminderen beter is dan consumeren, maar dan wil ik wel een goede analyse van wat het beste is voor het milieu. En als je om je heen kijkt in de wereld en kijkt naar de geschiedenis, is er maar één conclusie mogelijk: welvaart en economische groei zijn goed voor mens en milieu. Natuurlijk zijn we bevoorrecht dat we hier kunnen kiezen uit twintig soorten pindakaas. In zekere zin is dat inderdaad belachelijk, maar ik heb dat liever dan kiezen uit twin-tig soorten martelingen.'

     De meeste mensen ronden hun lengte af. Ze zijn bijvoorbeeld 1.80 meter of 1.88 meter. Benno Baksteen daarentegen is '1.92,5 meter' . Lang en accuraat. Een man van achter de komma. 'Door mijn vak ben ik opgegroeid in een deel van de samenleving waar dingen anders lopen. In de vliegerij gaat het niet om de bedoelingen maar om de effecten. Je kunt het nog zo goed bedoelen maar als jouw vliegtuig verongelukt, heb je het toch niet goed gedaan.

     'In de mediacratie worden beslissingen steeds vaker genomen op basis van percepties en draagvlak, niet op basis van analyses en feiten. Het is naïef maar ik kan me er nog steeds over verbazen dat feiten zo weinig belangrijk zijn in de echte wereld. Ik las in de krant dat het kabinet-Kok onderzoek liet doen naar het draagvlak voor bepaalde besluiten. Dat vind ik schokkend. Ze zijn toch gekozen om besluiten te nemen, niet om te onderzoeken wat wij vinden? Wij burgers weten helemaal niet precies wat we vinden, wij handelen op basis van beperkte informatie en we zijn makkelijk te manipuleren.

     'Ook het Schipholdebat is puur op emoties en niet op feiten gebaseerd. Dat gaat dan vervolgens mis, wat weer tot nieuwe emoties leidt en dus tot bevestiging van het beeld dat er van alles mis is met Schiphol. Dus moet er wat aan worden gedaan en hup, daar gaan we weer. Dergelijke vicieuze cirkels zijn niet nieuw natuurlijk. Maar de overheid slaagt er niet in die te doorbreken. Dat gebeurde in de Middeleeuwen wel. Toen doorbrak de overheid de cirkel van de heksenvervolgingen door een heksenwaag in Oudewater neer te zetten. Daarmee kon worden bewezen dat die heksen te zwaar waren om te kunnen vliegen en hoefden die vrouwen niet meer op de brandstapel of in het water te worden gegooid om erachter te komen of ze bleven drijven.

     'James Madison, een van de stichters, de founding fathers, van de Verenigde Staten, heeft in 1787 gezegd dat de twee grootste bedreigingen van het democratische systeem de tirannie van de meerderheid en de tirannie van een minderheid zijn. Welnu, voor dat eerste probleem zijn we op onze hoede. Dat is goed gewaarborgd. Dat tweede - wat Madison de mischief of faction noemde, wat je zou kunnen vertalen als het kapen van het democratisch proces door een gedreven minderheid -is nu een veel groter probleem.

     'De rol van de ngo's, de niet-gouvernementele organisaties zoals Greenpeace en Milieudefensie, is erg groot geworden. En het zijn organisaties die niet gecontroleerd worden. Ze hebben in zekere zin het democratisch proces gekaapt.'
     Hij leest wat af. Het is zijn enige hobby, naast Schiermonnikoog, waar hij een paar keer per jaar met Andrea en de golden retriever naar toegaat, maar ook daar is lezen het parool. En als hij een paar uur overheeft in Toronto of Kaapstad, waar hij momenteel op vliegt, gaat hij subiet naar een boekwinkel.

     Na 11 september 2001 is hij meer over de islam gaan lezen. Vooral door de boeken van Bernard Lewis is hij ervan overtuigd geraakt dat het belangrijkste verschil tussen onze cultuur en de islam de Verlichting is, het proces dat de rede, de rationaliteit, boven de emotie en het geloof plaatste. 'In de Middeleeuwen was de islamitische wereld veel verder dan de onze, zowel cultureel als met wetenschap en techniek, en ze waren ook nog eens veel toleranter. Nu is daar weinig van over. Ze kunnen wel een vliegtuig in een wolkenkrabber vliegen, maar niet zelf een vliegtuig maken. Het interessante is niet dat het zo is, maar hoe dat zo is gekomen. Ze waren ooit het toppunt van de wereld. Niet eventjes maar honderden jaren lang. De verklaring is dat wij in de achttiende en de negentiende eeuw de Verlichting hadden en zij niet.

     'Ik was het dan ook helemaal eens met columnist Ronald Plasterk, met wie ik vaak van mening verschil. Hij schreef een tijdje geleden in de Volkskrant - naar aanleiding van de vraag of er in de Europese grondwet een verwijzing moet komen naar het christelijk geloof - dat het kenmerk van de westerse wereld niet het christelijk geloof is, maar de Verlichting. En daarom ook maak ik me momenteel zo'n zorgen dat we het wezen van de Verlichting, het vertrouwen in de rede boven de emotie, aan het verliezen zijn.

     'De auteur Fareed Zakaria zegt dat we de tekortkomingen van de democratie op een verkeerde manier proberen op te lossen. Het is niet verstandig om zoals we al veertig jaar proberen, meer democratie in te voeren. We moeten juist naar minder democratie. D66-achtige oplossingen, zoals directe democratie en meer invloed voor de burger, werken niet. Dan zet je het democratisch proces open voor de gedreven minderheden. Directe democratie werkte wel in Athene, waar een kleine elite alle tijd had om over elk probleem te klessebessen, maar tegenwoordig heeft de burger het veel te druk om over elk probleem zijn stem uit te brengen. In een directe democratie lever je je over aan de achterbannen. Welnu, de achterban dat zijn zestig man in een zaaltje, dat is alles. Die bepalen tegenwoordig het beleid. Mensen die de tijd en de ambitie hebben om voortdurend naar allerlei vergaderingen toe te gaan en via de media onze emoties te manipuleren. Kom nou toch, dat is geen democratie.' 

     De Elsevier, 6 december 2003